Warunki udzielenia przedterminowego zwolnienia z kary pozbawienia wolności
Podstawę stosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności stanowią przepisy art. 77 – 82 Kodeksu karnego. Postępowanie w sprawie orzekania przedterminowego zwolnienia regulują zaś przepisy oddziału 11 (art. 159 – 163) Kodeksu karnego wykonawczego.
Zgodnie z art. 78 k.k. skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu co najmniej połowy kary (par. 1). Skazanego, który został skazany za czyn popełniony w warunkach recydywy (art. 64 § 1) można warunkowo zwolnić po odbyciu dwóch trzecich kary, natomiast skazanego w warunkach recydywy wielokrotnej (art. 64 § 2) – po odbyciu trzech czwartych kary (par. 2). Skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 15 lat kary, natomiast skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności po odbyciu 25 lat kary (par. 3).
Skazany może ponadto starać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie, gdy odbywa kolejno kilka kar pozbawienia wolności, które nie uległy połączeniu. W takim przypadku Sąd przy ustalaniu, kiedy skazany może ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie, sumuje te kary. Przy czym, gdy choć jedno z tych przestępstw zostało popełnione w warunkach recydywy lub recydywy wielokrotnej (art. 64 par. 1 i 2 k.k.), to warunkowe przedterminowe zwolnienie może nastąpić odpowiednio po odbyciu dwóch trzecich albo trzech czwartych kary (art. 79 par. 1 k.k.). Jednakże niezależnie od powyższego, skazanego można zwolnić warunkowo po odbyciu 15 lat pozbawienia wolności (par. 2). W przypadku zaś, gdy choć jedna z niepodlegających łączeniu kar, które skazany ma odbyć kolejno, jest karą 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności, skazanego można zwolnić po odbyciu odpowiednio 15 albo 25 lat pozbawienia wolności (par. 3).
Podstawą stosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia jest przekonanie Sądu penitencjarnego, że postawa, właściwości i warunki osobiste, okoliczności popełnienia przestępstwa oraz zachowanie po jego popełnieniu i w czasie odbywania kary uzasadniają, że skazany po zwolnieniu będzie stosował się do orzeczonego środka karnego lub zabezpieczającego i przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa (art. 77 par. 1 k.k.). Okoliczności te stanowią łącznie prognozę kryminologiczną co do zachowania skazanego na wolności.
W praktyce orzekania sądów penitencjarnych do ustalenia ww. okoliczności służą dowody w postaci opinii o skazanym z zakładu karnego, w którym przebywa, względnie z zakładu, z którego skazany w niedawnym czasie został przeniesiony (w niektórych przypadkach sporządzenie opinii jest obowiązkowe – patrz art. 161 par. 5 k.k.w.), dane o karalności, informacja o pobytach i orzeczeniach oraz akta ewidencyjne i teczka osobopoznawcza skazanego z zakładu karnego.
Z opinii o skazanym istotne kwestie stanowią zachowanie skazanego w zakładzie karnym, w szczególności przeniesienia do innych typów zakładu karnego (np. do zakładu karnego typu zamkniętego), przynależność do podkultury przestępczej, nagrody i kary, funkcjonowanie w grupie współosadzonych, stosowanie się do regulaminu wewnętrznego jednostki penitencjarnej, uczestnictwo w programach resocjalizacyjnych, w szczególności dotyczących przestępstw, za które została orzeczona kara pozbawienia wolności, podjęcie pracy lub nauki w zakładzie karnym, uzależnienie od alkoholu lub środków odurzających i podjecie działań w celu wyjścia z uzależnienia. Każda opinia posiada ponadto stwierdzenie dotyczące poparcia lub braku poparcia władz zakładu wniosku skazanego. Jakkolwiek taka rekomendacja nie jest wiążąca dla sądu, w praktyce sądy penitencjarne przywiązują do niej dużą wagę.
Z karty karnej skazanego istotne informacje dla Sądu stanowią kwestie zapłaty grzywien oraz naprawienia szkody, zapłaty kwot tytułem nawiązki lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na rzecz pokrzywdzonych. Jeżeli informacje takie nie znajdują się w aktach lub karcie karnej, należy przedłożyć do Sądu odpowiednie dowody na te okoliczności. Ponadto Sąd bada, czy po skazaniu na karę pozbawienia wolności, z której skazany chce zostać warunkowo przedterminowo zwolniony, skazany skorzystał z dobrodziejstw warunkowego zawieszenia kar pozbawienia wolności w innych sprawach, orzeczone kary grzywien i pozbawienia wolności nie zostały zamienione na kary zastępcze pozbawienia wolności, nie zostały odwołane inne warunkowe przedterminowe zwolnienia. Przy tym pamiętać należy, że po zmianie przepisów, nie stanowi już przesłanki warunkowego przedterminowego zachowanie skazanego przed rozpoczęciem wykonywania kar pozbawienia, w tym wcześniejsze skazania. Obecnie powołanie się przez Sąd na takie okoliczności stanowi naruszenie art. 77 par. 1 k.k. Sąd ponadto bierze pod uwagę okoliczności popełnienia przestępstwa oraz zachowanie po jego popełnieniu, np. doprowadzenie skazanego do odbycia kary pozbawienia wolności przez funkcjonariuszy policji. Przy czym nawet wyjątkowo naganne okoliczności popełnienia czynu, jak również negatywne zachowanie po jego popełnieniu, nie mogą przesądzać o odmowie zastosowania w stosunku do skazanego warunkowego przedterminowego zwolnienia. Sąd ma bowiem obowiązek brać również pod uwagę zachowanie skazanego w czasie odbywania kary, a więc ewolucję zachowania skazanego w wyniku działań resocjalizacyjnych.
Dodatkowo, Sąd ma obowiązek brać pod uwagę postawę, właściwości i warunki osobiste skazanego. Na powyższe składać się mogą takie okoliczności, jak prezentowanie krytycznego stosunku do popełnionych przestępstw, wyrażenie skruchy i żalu za popełnione czyny, posiadanie stałego miejsca zamieszkania, rodziny i dzieci, z którymi utrzymuje stałe kontakty, stan zdrowia i możliwości leczenia lub rehabilitacji w warunkach izolacji więziennej i na wolności, podjęcia pracy na wolności, liczenia na pomoc najbliższych po opuszczeniu zakładu karnego, odcięcie się od środowiska przestępczego. W razie konieczności, na powyższe okoliczności należy przedstawić odpowiednie dowody.
Sąd natomiast nie może brać pod uwagę przy orzekaniu o warunkowym przedterminowym zwolnieniu żadnych innych okoliczności poza wymienionymi w art. 77 par. 1 k.k., jak np. rodzaj popełnionego przestępstwa, stopień społecznej szkodliwości, popełnienie czynu w warunkach recydywy. Odwołanie się do powyższych okoliczności stanowić będzie naruszenie przez Sąd ww. przepisu prawa materialnego.
Wszystkie te okoliczności brane pod uwagę łącznie, muszą doprowadzić sąd penitencjarny do przekonania, że skazany po zwolnieniu będzie stosował się do orzeczonego środka karnego lub zabezpieczającego i przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.
adw. Agnieszka Terlecka – Ludwiniak